lunes, 31 de diciembre de 2007

A bida d´un tensino rezentata en meya ora

http://www.diariodelaltoaragon.com/noticias/detalle.php?id=260390
Asti tos dixo ro binclo d´un reportaxe que saliba en o diario de l´Alto Aragón d´iste domingo y que cuan lo leyé me cuacó asabelo. Ye en castellan, pero que l´imos a fer, si ise tenito tiempo l´ise traduzito, pero ye mas fazil punchar o binclo y au!
Por zierto!he meso una foto de Polituara, porque como l´ombre diz que ye d´un lugar despoblato a causa d´un entibo, pues nose, podria estar qu´ixe lugar estase Polituara (o Búbal, o Lanuza...), pero he eslexito Polituara, que ye un lugar mui polito (como toz os d´a bal de tena y de l´alto galligo en cheneral), con unas badinas prou majas, an goso ir de tardis de berano...que ricuerdos...ais


Que prenzipiez bien o 2008!!!

domingo, 30 de diciembre de 2007

Marmotas: as guardians d´o reino pirinenco



Introduzión:
O chenero Marmota incluye catorze espezies de roedors d´a familia Sciuridae. Encara que son estreitamen emparentatas con os esquirigüelos, as marmotas son muito mas grans y antimas, istas zagueras son de costumbres terrestres. Cuasi totas biben en redoladas montañosas de Eurasia y Norteamerica y son bien amoldatas a ra fredor grazias a os suyos cuerpos zarricurtos, pelos densos, orellas chicotas y coda curta.
As marmotas son animals mui soziables que emplegan una gran bariedat de sonius ta comunicar-se entre ellas, mas que mas cuan preban d´albertir-se d´un periglo. Almazenan birolla y ibernan en as suyas tolliqueras durante l´ibierno (dende otubre dica abril a bariedat alpina).





A MARMOTA ALPINA (Marmota marmota)
D´as catorze espezies que esisten nomas boi a charrar que d´a bariedat alpina, que ye a que bibe en os Pireneus, encara que no ye una espezie autoctona, sino que estió introduzita en 1948 en a bertién franzesa. Ista espezie se troba tamien en os Alpes y en os Mons Tatra.
Encara que, como he dito, ye una especie introduzita, no podemos negar que güe, ye a reina d´istos mons, en que beye presenzia umán, u no umán pero que pueda constituir un periglo, preta a chilar ta fer saber a ra resta d´abitadors d´a bal que tienen besita. Ye prou fazil de beyer-las cuan emiten ixe chilo, más d´abe que de mamifero, en prados situgatos a 1800-2400m. Gosan meter-se a dos patas (postura d´alerta) chunto á rocas grisas (baxo as cuals gosan estar as suyas tolliqueras), que fazilitan o suyo camuflaxe. D´atra man, gosan bibir en collas.




Datos intresans:
Grandura: cuerpo 50-55 zm.; coda 15-20 zm.
Crias: Nomas que una cachurrada de 2-6; mayo-chunio.
Estatus: S´han estinguito en a bertién pirinenca francesa, an s´emplegaban como fuen de birolla y piel y grasa, con propiedaz medizinals. En Aragón, o numero de marmotas ha crexito en istos años zaguers en ir disaparezindo espezies depredadoras. A crexida ye tal, que ha habito que prener midas ta controlar a sobrepoblazión.

sábado, 29 de diciembre de 2007

Culibilla


Loiras y Sarrios ye un blog que escomenzipia güe. O mio ochetibo ye charrar, mas que mas, d´animals y de biolochía en cheneral, pero tamien me cuacarba charrar d´atras cosetas que considere intresans.


O nombre d´o blog, bueno, ha estato discutito, pero a la fin ha ganato iste. L´atro candidato yera Culibilla, que yera o nombre d´una diosa pirinenca, filla de Arafita y Anayet, os dioses mas pobres d´os Pirineos. Culibilla yera una diosa muito polida, que sentiba muito afeuto por as formigas blangas que bibiban en a ladera d´o mon, y estió ella, Arafita qui baltizo a ixa ladera an bibiban as formigas como O Formigal. Culibilla teneba muitos pretendiens, pero a toz ros rechazaba. Un diya o dios Balaitús, o dios mas fuerte y temito, ixe que feba plorar pedregadas a o zielo, o mesmo que aluziaba ras zentellas en as tronadas, s´enamoró d´ista, y Culibilla, ro rechazó, encara que sabeba d´a suya fortaleza no l´amedrantó. Balaitús s´encarraño muitismo en saber qu´ista no quereba acomodar-se con él, asinas que se proposó raptar-la. En tres zancadas se presento frente a Culibilla, y mientras a resta de montañas se miraban a ra pobre diosa sin saber que fer, creyendo toz que iba a pasar o pior, y en ixe inte, en ixe inte en o que a resta de mons creyeban que o mundo s´aturaba, que a polideza remataba, Culibilla chilo:"A yo as formigas" y as formigas blangas bi fuon, y cubrion entera a Culibilla. Allora, Balaitús s´amedrantó y marchó ascape. Estió antonzes cuan Culibilla se fazio una brecha en o corazón ta que i dentrasen as formigas. Ixa brecha ye güe o forato d´a Foratata, y Culibilla ye ixa peña que bichila ra bal de tena, y que da encara más polideza a dita bal: a peña Foratata. Por ixo, ya no bi ha formigas blangas en o Formigal, sino apartamentos y apartamentos y pistas d´esqui, que, sin garra duda, ha construyito ro dios Balaitús, que encara no ha xublidato a ra polidisma Culibilla.


Con ista falordia, tos dixo, dica atro diya, con istorietas mas acordes con o nombre definitibo


que pasez buena tardi de sabado!